Božanstva ilirsko-bosanske mitologije

U publikaciji“ Prilozi za orijentalnu filologiju: Revue de philologie orientale“ iz 1980 godine navodi se tekst na stranici 311 sljedećeg sadržaja: „ 1933.godine sam od jedne siromašne starice, Puhalovke Alijaginice, koja je stanovala u Čebedžijama u Sarajevu, doslovce zabilježio ovo: „Srijedom se klanja podne i pokloni se: Ognju i Ognjevom Piru, Turu, Hadži Dedi, Hadži Kasapi, Sitoj Nefisi, Vejsil Karaniji, njegovim roditeljima i bratu Mevlanu“. Provjeravajući da li se ova tradicija i sada negdje održala, saznao sam od Mahmuda Traljića (rođenog 1918. u Sarajevu) da je on nabrajanje ovih imena slušao od sarajevske bule Fatime hanume Hajrićke, koja je umrla 1961.ili 1962.godine u 102 godini.


Ilirska riječ za vatru je oganj, od čega dolazi i riječ ognjište, te je stoga očigledno da je kod naših predaka Oganj bio naziv božanstva Sunca a Ognjev Pir je ime za božanstvo vatre. I jedan i drugi u ilirskoj religiji označavali su donosioce života, u kojima on počinje i završava.

Kult ognja kod Ilira navodi i Idrizije, iz prve polovice devetog vijeka, bilježeći: "Svi poštuju oganj... Kada spaljuju mrtvaca vesele se, jer tvrde da se raduju zbog toga što ga je bog obasuo milošću".

Seid Traljić navodi i žensko kultno ime Tirinica, koji svoje ishodište nalazi upravo u božanstvu germanske mitologije po imenu Tyr ili Tiwaz. Tuesday  ('Týr's day') odnosno utorak nazivao se od davnina danom Tira ili Tirov dan. Naš naziv za utorak nekada je glasio tornik ili turnik čime se približavamo imenima Tur i Tir.

No, ne smije se tvrditi da su Tur i Tir isto božanstvo pošto je jasna predaja o božanskom biku zemljodršcu i istoimenom životinji koja je slobodno kročila našim područjima sve do polovine srednjeg vijeka.

Tir ili Tyr se smatra ekvivalent Marsu bogu rata. Ipak, oba božanstva su u određenoj vezi pošto i jedan i drugi mogu uzrokovati veliku ljudsku patnju i nesreću, bilo kroz potrese i rušenje ili ratnim djelovanjem.